Redescuberto fungo bioluminiscente en Brasil

Fotografías: Cassius V. Stevani

Antes de nada, desculparme pola tardanza na publicación de novos post, provocada por unha voluntaria inmersión na Festa da Dorna, e uns involuntarios problemas técnicos no meu equipo. Agora, con todo resolto, ou case, toca poñerse ó día...

Se levades algún tempos seguindo os desbarres micolóxicos desta páxina saberedes que os cogomelos da imaxe que abre este artigo non foron recollidos nos arredores da central de Fukushima. Se trata de cogomelos con unha abraiante propiedade física: a bioluminiscencia. E non son os primeiros que vemos por aquí. Pero desta vez, a historia comeza como moitras oitras historias. Nada orixinal; algo así: Hai moito tempo, nun país moi, moi lonxano...

(Click abaixo para ler máis)


A historia

170 anos tiveron que pasar, nin máis ni menos, para que este fungo volvera a caer nas mans dos científicos. ¿Perdido? Non exactamente. A lo menos non para a xente da zona de Piauí, estado do nordeste do Brasil onde é ben coñecido polos locáis, que o chaman "Flor de coco" pola súa tendencia a medrar baixo palmeiras.

Foi a comunidade científica quen lle perdeu a pista a este luminoso fungo dende que en 1840, o botánico británico George Gardner vira uns nenos xogando co que él creía que eran xigantes vagalumes nas rúas dun pobo que logo se convertiría na cidade da Natividade, no centro-oeste do Brasil. Aquel cogomelo, sería bautizado polo humilde botánico como Agaricus gardneri (á esquerda, ca luz acesa; fixádevos que a perspectiva das dúas imaxes, a de portada e esta, é a mesma).

Agora, un grupo de científicos estadounidenses (entre os que anda metido un micólogo que últimamente vemos moito por esta páxina, Dennis Desjardin) en colaboración ca Universidade de São Paulo, da que forma parte o químico Cassius Vinicius Stevani (non, non é un centurión romano, senón profesor de química e estudoso dos mecanismos bioluminiscentes dos fungos), volveulle botar o guante ó escurridizo cogomelo. A cousa foi máis ou menos así, como nos conta o propio Cassius:

"Entereime de que todavía había destes fungos ó redor de 2001. Nos anos seguintes, chegáronme informes de Tocantins e Goiás dun fungo grande e amarelo, que emitía unha luz. Pero só puden velos en 2005, en fotos tomadas en Piauí".

Por suposto, logo de todo este tempo, os avances no eido da micoloxía habían de pasarlle factura ó nome orixinal deste fungo, que no seu redescobremento rebautizouse logo do correspondente estudo como Neonothopanus gardneri. Este estrano xénero da familia marasmiaceae, do que só había ata a data unha especie (Neonothopanus nambi, especie sudamericana descrita en 1999 e tamén luminiscente), conta dende agora con un novo membro luminiscente.

Mecanismo e función biolóxica da bioluminiscencia en fungos

Segundo o propio Stevani, o mecanismo preciso mediante o cal os cogomelos producen luz é todavía un misterio, así como a súa función biolóxica. Algúns creen que esa función é similar á do cheiro de phallus e clathrus, neste caso atraer a insectos nocturnos que axuden na dispersión das esporas; oitra hipótese é que a súa función é atraer insectos depredadores para que se alimenten de aqueles que puideran atacar ó cogomelo. Todo isto está moi ben, e ámbalas dúas opcións parecen sosterse... ata que vemos a imaxe de abaixo (click para agrandar). A pregunta que nos ven á cabeza é: ¿en dónde encaixa a luminosidade do micelio nas dúas hipóteses antes prantexadas?

O que vedes aquí é, nin máis nin menos que unha placa petri cun cultivo do micelio de Neonothopanus gardneri. E sí, brila que da gusto e non, non é a única especie de cogomelo bioluminiscente que presenta esta característica. Así que, ¿por qué desperdiciar enerxía na emisión nunha luz que non vai ser perceptible se o obxetivo é atraer insectos? Curioso canto menos.


No futuro

Ata o de agora e dende 2002 o equipo do profesor Stevani foi quen de describir 15 novas especies bioluminiscentes, e un novo xénero, Genorrema. A día de hoxe existen no mundo 72 especies de fungos deste tipo. A investigación continúa, e a xulgar polo ritmo dos descobrementos, podemos esperar volver a ver a Stevani e ó seu equipo como protagonistas de oitras novas deste tipo maís cedo que tarde.

Dende Refungando seguiremos as investigacións neste campo con atención, para achegarvos tódolos segredos dos fungos bioluminiscentes. Non deixen de sintonizar os seus navegadores. Ata entón, considerade a posibilidade de sair un día ós cogomelos de noite pechada e buscar na oscuridade dos nosos montes algún cogomelo con esta habilidade. Aínda que si o facedes... ollo ca Santa Compaña!