A linguaxe química dos fungos

"Olor fúnxico". Esta expresión, repetida ata a saciedade en manuáis e na linguaxe micolóxica fai referencia a ese cheiro un tanto indeterminado e único que asociamos á maioría de cogomelos. Unha deliciosa mistura de aromas a terra, follas, madeira e humidade que nos transportan á espesura das nosas fragas. Ese cheiro, que sempre esperamos cas seguintes chuvias, sobre todo agora que arreou o sol con ganas, será o protagonista do artigo dunha sorprendente maneira.

Hoxe sabemos, gracias ó traballo do equipo de investigación dirixido por Unai Ugalde, profesor da UPV/EHU, que este particular cheiro que a algúns volve tolos, forma parte da linguaxe química dos fungos. O traballo, publicado no número da revista Fungal Biology de maio inclúe entre os seus autores a Aitor Garzia e Shandra Cordobés, da Facultade de Químicas da UPV/EHU, e Erica Herrero-García e Eduardo A. Espeso, do Centro de Investigacións Biolóxicas (CSIC).

Segundo o estudo, e aquí a primeira sorpresa que nos levamos, parece ser que todos os fungos emiten no seu olor unha serie de sustancias que fan desta pegada volátil algo único, unha especie de ADN codificado no seu aroma. Por suposto, existen moitas sustancias comúns á maioría de fungos, coma o 1-octen-3-ol, obxeto do estudo e base aromática do comentado olor fúnxico. As soreprendentes conclusións deste traballo, cuio fungo protagonista foi Aspergilius nidulans, mostran que as súas esporas despiden 1-octen-3-ol, inhibindo xerminación das mesmas cando esta sustancia se acumula no ambiente. ¿Cómo vos quedades? Xa, que non lle vedes o aquel... Imos tentar explicarnos algo millor no seguinte párrafo.

¿Cal é a o propósito deste curioso mecanismo? Pois moi sinxelo. Evitar que as esporas do fungo compitan polos mesmos recursos á hora de xerminar. Eficiencia e auto-control da natalidade. Cando existe unha gran acumulación de esporas nun mesmo punto, a concentración de 1-octen-3-ol aumenta, inhibindo o seu crecemento ata que os elementos, os animáis, ou nos mesmos nas nosas botas, navallas e cestos, as esparexamos polo monte, momento no cal disminúe a concentración deste alcohol debido á dispersión das esporas, permitindo a súa xerminación. O mesmo, en palabras do propio Ugalde:

“Podría decirse que la función de este alcohol es informar sobre la acumulación de esporas en un espacio concreto. En los entornos en los que hay demasiadas esporas la acumulación del volátil impide que compitan entre sí, por lo que mayor es la inconveniencia para germinar. Sin embargo, cuando por razones diversas las esporas se dispersan, el volátil desaparece y las esporas germinan”.

Sen embargo, esta sustancia volátil tamén ten a súa contrapartida, atrae moscas e mosquitos tanto como a nós, cas consecuencias que todos coñecemos: a maior parte das veces, eles son os primeiros en chegar.

Esta solución ó problema da competición polo espacio vital e os recursos fálanos, e moito, do estilo adoptado en toda a evolución destes seres: deseños elegantes e sinxelos para unha máxima eficiencia no resultado. Un dos segredos dos fungos na súa carreira pola supervivencia ó longo de preto de 500 millóns de anos. Agora que está aberta esta nova senda no estudo da bioloxía micolóxica, nos toca esperar que novos "vocablos" da linguaxe química dos fungos esperan a ser descubertos en próximos anos. Coma sempre, estaremos atentos para contárvolo.

Para rematar, imos deixarvos cunha fermosa reflexión do propio profesor Ugalde que nos invita a unha visión moito máis complexa e fascinante do Reino Fungi:

“La próxima vez que nos acerquemos al bosque y detectemos el olor a hongos, sabremos que lo que olemos es parte de una conversación de la naturaleza.”