Asasino implacable: Armillaria mellea

Sinónimo: Armillariella mellea
Galego: Armilaria de mel, Palote de madeira
Castelán: Armilaria de color miel

(Desculpade a tardanza en escribir, pero as nosas xornadas nos comeron todo o tempo e algún máis e tivemos esta semana de merecido descanso. Agora, xa estamos on, co micelio recargado. ¡Imos aló!)

Asasino si, pero non de persoas, non vaiades crer; ese título corresponde sen dúbida a Amanita Phalloides. Pero si de árbores. Armillaria Mellea (e demáis armillarias) é un voraz e implacable inimigo de árbores de todo tipo, ás que ataca, por se fora pouco, en dous frentes para asegura-la victoria: a través das súas esporas esperando algunha ferida en pólas ou tronco para comeza-la invasión e (se cadra máis efectivo ainda) "chimpando" baixo terra de raíz en raíz, infectando apartado da vista toda canta árbore se interpón no seu camiño. Non é raro entón, que cando nos atopamos con esta especie, sobre todo en lugares cas árbores medrando xuntas, fructifique abarcando unha gran área de terreo, medrando sobre o chan, en tocóns e nas bases das árbores ainda vivas.

A súa cor, e tendencia a medrar de forma fasciculada (formando enormes ramos), fan que forme incribles esceas micolóxicas de gran beleza sobre todo nos tocos de árbores taladas. Unha paradóxica contraste a deste cogomelo, entre a beleza da que é capaz de amosar, fronte á destrucción que a súa aparición acarrexa consigo.

Hoxe, esta entrada vai adicada a Manel, amigo que nos sigue dende Noia e que tiña curiosidade por saber deste fungo. Pois nada, aquí o tes, vai para ti. Pasen todos, acomódense, e lean...

DESCRIPCIÓN

Sombreiro: 5-10 cm de diámetro, ás veces máis. Ó principio hemisférico ou globoso, axiña convexo, máis ou menos aberto, na madurez aplanado e xeralmente umbonado. De cor moi variable desde a amarela mel a parda con tons avermelaldos e incluso oliváceos. Superficie cuberta de pequenas escamas ou flocos de cor apardazada, máis concentradas no centro. Marxe encurvada, estriada e ó final ondulada. Como ocorre nos casos en que os sombreiros qedan uns enriba de oitros ó medra de maneira tan agrupada, cando os cogomelos maduran , os sombreiros dos de máis abaixo soen estan cubertos dun fino pó abrancazado: a esporada.

Lamelas: Delgadas, algo separadas, desiguais e máis ou menos arqueadas, anexas ou decorrentes por un dente (fixádevos que a inserción das lamelas se presenta variable, esto nos podería levar a erro!). Abrancazadas, logo amarelado apardazadas e manchadas de avermellado na madurez.




Pé: 10-15 (20) X 1-3 cm. Longo, clíndrico, engrosado na base, claviforme (ou, como na fotografía da esquerda, algo ahusado e radicante), recheo e máis tarde oco. Cor branca amarelada, apardazada na base. Anel membranoso, persistente, groso e amarelado. Superficie estriada no ápice ata o anel e debaixo fibrilosa.

Carne: Delgada, sólida e fibrosa no pé. De cor branca que escurece ca idade. Olor fúnxico e sabor amargo.

Hábitat: Crece sobre pólas e troncos vivos ou mortos de frondosas, coníferas, froiteiras (como a da imaxe, enviada polo amigo Villa e tomada na súa horta), preto do chan, das raices e zonas danadas, parasitando e destruíndo o ser vivo do cal se alimenta. Cespitosa, en grandes acios (ramos). Incluso se retiramos a árbore, A. mellea pode seguir brotando cada ano alimentándose dos restos das raices soterradas. Verán e outono. Común. Na zona do Barbanza é máis frecuente atopar oitras armillarias, pero donde aparece mellea, faino con moita profusión.

Observacións: En canto á comestibilidade, A. mellea se considera por aquí un comestible mediocre; é de ese cogomelos que se consumen según onde. En Galicia, o que nos toca, non é moi consumido e pouca xente se atreve a probalo (en EEUU, por exemplo, se comercializa hai tempo e aquí en España se empeza agora). Recoméndase sempre recoller só os exemplares máis novos, cando todavía non esporou o cogomelo, e someter a unha cocción previa (a carne ennegrece no proceso) para minimizar riscos dalgunha posible intoxicación. Non todo o mundo tolera este cogomelo (algunhas persoas carecen dunha enzima hepática que neutraliza as toxinas deste), polo que se vos decidides a probar, recomendamos a primeira vez consumir pouca cantidade por se as moscas esas... As posibles complicacións no seu consumo, a súa medicocre calidade coma comestible (coma sempre, cuestión de gustos) e a posibilidade máis que probable de confusión con oitras armillarias (como as presentes na nosa comunidade Armillaria lutea, ou Armillaria cepistipes) fan que debamos non recomendar o seu consumo.

O alto índice de mortalidade entre as árbores atacadas por A. mellea se debe a que o que este fungo fai é apodrecer as súas raices, matando por inanición á pranta. A súa técnica de expansión principal consiste en ir medrando a través do sistema radical da árbore ata que entra en contacto co de oitra, infectandoa. Esto pode ocorrer de dúas maneiras: por contacto directo dunha raiz infectada con oitra ou a través dos rizomorfos que o fungo forma e que poden chegar ata os 3 m de longo medrando nas capas superficiais do chan. Os rizomorfos (literalmente, con aspecto de "raíz") son estructuras radicais formadas pola asociación de hifas situadas en paralelo que dan lugar a pequenos "tubiños" en forma de cordón, ou raíz, e que é un óptimo vehículo de transporte de nutrintes. Por iso son "órganos exploradores" excelentes na procura de novo alimento e como vehículos de invasión. De feito, en estadios avanzados de infección podemos observalos baixo a corteza das árbores como unha malla con aspecto de raíz (rizomorfos, claro) do grosor dos cordóns dun zapato que se extende pola superficie da madeira.

Con esta técnica este fungo pode chegar a facer moito dano, extendéndose cada ano ata un metro e deixando un rastro de árbores enfermas ou mortas. Fixádevos na imaxe da esquerda (fonte: http://www.na.fs.fed.us/spfo/pubs/fidls/armillaria/armillaria.htm), na imaxe deste bosque ó oeste de Montana (EEUU) se poden apreciar perfectamente tres focos de infección. Para que vos fagades unha idea, ¡¡o gran círculo de abaixo ten unha 8 hectáreas!! Por certo e para rematar, para os que non tiverades a ocasión de lelo en Refungando, AQUÍ tedes un artigo que fala do ser vivo máis grande do planeta... unha armillaria.

Bueno Manel, espero quea aclararas dúbidas e haberte axudado algo. Como verías, Gymnopilus junonius e Armillaria mellea non se parecen moito. Non olvides refungar un pouco de cando en cando. Din que é bo para o corazón.

Un saúdo a todos!